Στις 29 Μαΐου του 1453, η Κωνσταντινούπολη πέφτει στα χέρια του Μωάμεθ του Πορθητή. Η Αγία Σοφία, για σχεδόν 1.000 χρόνια σύμβολο της Ορθοδοξίας και κορωνίδα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής, μετατρέπεται σε τζαμί. Σήμερα, η ημερομηνία εξακολουθεί να αποτελεί ορόσημο, ιδίως στην Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, όπου η Άλωση γιορτάζεται πλέον ως η «αναγέννηση του Ισλάμ» και η Αγία Σοφία επανέρχεται στο προσκήνιο με ρόλο-κλειδί.
Η Αγία Σοφία μετά την Άλωση είχε μετατραπεί σε τζαμί, όμως το 1934, εν μέσω μεταρρυθμίσεων, ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ αποφασίζει πως ο ναός θα γίνει μουσείο. Η πράξη αυτή αποσκοπεί στον διαχωρισμό κράτους και θρησκείας, και ταυτόχρονα στην παρουσίαση της Τουρκίας ως κληρονόμου και διαχειριστή μιας παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Για δεκαετίες, η Αγία Σοφία υπήρξε τόπος θαυμασμού και μελέτης, ανεξαρτήτως θρησκεύματος.
Η απόφαση είχε βαθύ συμβολισμό: αποσκοπούσε όχι μόνο στην υποβάθμιση της ισλαμικής επιρροής στον δημόσιο βίο αλλά και στη σύνδεση της Τουρκίας με την παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά.
Η Αγία Σοφία γινόταν έτσι μνημείο όλων των πολιτισμών που πέρασαν από την Κωνσταντινούπολη και βήμα προσέγγισης με τη Δύση.
Το πρώτο βήμα της ανατροπής από τον Ερντογάν
Από την άνοδό του στην εξουσία το 2002, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν έκρυψε ποτέ τον θαυμασμό του για την οθωμανική παράδοση και την επιθυμία του να επανεισάγει το Ισλάμ στο δημόσιο προσκήνιο.
Το 2013, με την απόφαση μετατροπής της Μονής της Χώρας από μουσείο σε τζαμί, φάνηκε ότι η Αγία Σοφία δεν θα αργούσε να ακολουθήσει.
Οι πρώτες προσευχές μπροστά στο μνημείο, οι συστηματικές παρεμβάσεις και οι δημόσιες δηλώσεις κυβερνητικών αξιωματούχων καλλιέργησαν το έδαφος.
Στις 10 Ιουλίου 2020, το τουρκικό Συμβούλιο της Επικρατείας ακυρώνει την απόφαση του 1934 και ανοίγει τον δρόμο για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί.
Την ίδια ημέρα, ο πρόεδρος Ερντογάν υπογράφει το διάταγμα για την ένταξή της στο δίκτυο των θρησκευτικών χώρων της Διεύθυνσης Θρησκευτικών Υποθέσεων. Στις 24 Ιουλίου τελείται η πρώτη μουσουλμανική προσευχή στον ναό μετά από 86 χρόνια.
Η εικόνα του Ερντογάν να διαβάζει το Κοράνι μέσα στο κτίσμα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής συγκλονίζει τη διεθνή κοινότητα και προκαλεί αντιδράσεις από την UNESCO, την Ελλάδα, την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ.
Εργαλείο εσωτερικής πολιτικής
Η απόφαση εντάχθηκε πλήρως στη στρατηγική του Τούρκου προέδρου να εδραιώσει τη θέση του στο εσωτερικό, σε μια περίοδο πολιτικής πίεσης και οικονομικής αστάθειας.
Η Αγία Σοφία χρησιμοποιήθηκε ως «όπλο εθνικής υπερηφάνειας» απέναντι στους «εξωτερικούς εχθρούς» και ταυτόχρονα ως απάντηση στον εκσυγχρονισμό του κεμαλισμού, που θεωρείται απειλή για το συντηρητικό ισλαμικό ακροατήριο του κυβερνώντος κόμματος.
Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί δεν άλλαξε μόνο τη λειτουργία του κτιρίου άλλαξε τη θέση του στη συλλογική συνείδηση. Από μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, έγινε σύμβολο του πολιτικού Ισλάμ στην Τουρκία του 21ου αιώνα.
Σήμερα, η Αγιά Σοφιά λειτουργεί ως μουσουλμανικό τέμενος, με τη δυνατότητα πρόσβασης και στους τουρίστες εκτός των ωρών προσευχής. Ωστόσο, ο χαρακτήρας του χώρου έχει αλλάξει, με ορισμένα ψηφιδωτά και χριστιανικά σύμβολα να καλύπτονται κατά τη διάρκεια της μουσουλμανικής λατρείας.
Το αν αυτή η μεταβολή θα είναι προσωρινή ή διαρκής εξαρτάται από την πορεία της ίδιας της τουρκικής κοινωνίας – και από τις πολιτικές ισορροπίες που θα επικρατήσουν στο μέλλον.
Πηγή: protothema.gr
